Alles over ozonlaagafbrekende stoffen en F-gassen
In koelinstallaties, warmtepompen en airconditioning wordt vaak gewerkt met verschillende soorten koudemiddelen. Sommige daarvan hebben een negatieve impact op ons milieu. Ze beschadigen de ozonlaag, verhogen de broeikasgassen of beide. In deze blog leggen we uit wat ozonlaagafbrekende stoffen en F-gassen precies zijn, waarom regelgeving steeds strenger wordt, wat de voor- en nadelen zijn en wat jij kunt doen om toekomstbestendig te zijn.
Wat zijn ozonlaagafbrekende stoffen en F-gassen?
| Begrip | Uitleg |
|---|---|
| Ozonlaagafbrekende stoffen (ODS = Ozone-Depleting Substances) | Chemische verbindingen (vaak met chloor, broom) die, eenmaal in de atmosfeer, reageren met ozon (O₃) en de ozonlaag dunner maken. Voorbeelden: CFK’s (CFC’s), HCFC’s, halonen, methylbromide etc. |
| F-gassen (fluorinated greenhouse gases) | Gassen zoals HFK’s/HFC’s, HFO’s etc., die zelf geen ozonlaag afbreken, maar wel sterke broeikasgassen zijn; ze hebben een hoog Global Warming Potential (GWP) waardoor ze een zware bijdrage leveren aan klimaatverandering. |
Waarom zijn ze relevant en wat is het risico?
- Ozonlaagverlies betekent dat meer UV-straling de aarde bereikt, wat leidt tot gezondheidsrisico’s zoals huidkanker en staar en schade aan ecosystemen.
- F-gassen dragen bij aan het broeikaseffect. Hoewel ze in absolute massa vaak minder worden uitgestoten dan CO₂, is hun aardopwarmend vermogen per kg vaak honderden tot duizenden keren groter.
- Bovendien worden oude koudemiddelen met ODS of hoge GWP gassen steeds meer verboden of beperkt via wet- en regelgeving. Bedrijven die niets doen lopen risico op boetes, inkoopbeperkingen, import/exportproblemen of toekomstige kosten bij vervanging.
Regelgevingsoverzicht
| Regelgeving | Wat houdt het in / belangrijke punten |
|---|---|
| Montreal Protocol & Kigali-Amendement | Internationaal verdrag voor afbouw van ozonafbrekende stoffen; Kigali breidt dit uit met afspraken om HFC’s (F-gassen met hoge GWP) geleidelijk af te bouwen. |
| EU Regels: ODS Regulation (EU 2024/590) | Ingevoerd op 11 maart 2024. Richt zich op productie, import/export, gebruik, recycling van stoffen die de ozonlaag schaden. Strengere eisen, meer controle. |
| EU Regels: F-gassenverordening (EU 2014/517) + nieuwe aanpassingen | Regels om gebruik van HFC’s en andere fluor gassen af te bouwen, lekverliezen te beperken, certificering van installateurs verplicht te stellen etc. De aggiornering van deze regels is recent (2024) om markt klaar te maken voor lagere uitstoot en strengere milieu-eisen. |
| Nederlandse wetgeving / certificering | Bedrijven die werken met F-gassen of ODS moeten beschikken over de juiste certificaten (persoons- en bedrijfscertificaten), onderhoud doen, lekverlies voorkomen, en illegale handel of onveilige installaties kunnen beboet worden. Toezichthouders zoals ILT controleren hierop. |
Voor- en nadelen van verschillende koelmiddel-groepen
| Type koelmiddel | Voordelen | Nadelen / uitdagingen |
|---|---|---|
| Oude ODS (CFK’s, HCFC’s etc.) | Zeer betrouwbaar, goed doordacht in oudere systemen, bekend terrein voor installateurs. | Ze zijn verboden of worden uitgefaseerd; hoge milieuschade; strengere regels, boetes; lastig aan vervanging te komen. |
| F-gassen (synthetisch, HFC / HFO etc.) | Vervangers voor ODS, goede prestaties, relatief gangbaar, bestaande infrastructuur vaak compatibel. | Vaak hoge GWP; regelgeving wordt strenger; kunnen in de toekomst kostbaar worden; lekverliezen zijn risicovol. |
| Natuurlijke koudemiddelen (propaan R290, CO₂ R744, ammoniak etc.) | Lage GWP; geen of weinig effect op ozonlaag; worden steeds aantrekkelijker qua energie-efficiëntie; toekomstbestendig. | Soms hogere initiële kosten; veiligheids-/exploitatieaspecten (brandbaarheid, druk, corrosie etc.); technische expertise vereist; mogelijk beperkingen in toepassing (ruimte, regelgeving, normeringen). |
Wat betekent dit voor bedrijven / wat kun je doen?
- Controleer welk koudemiddel je installatie gebruikt; als het oud is met ODS of hoge GWP F-gas, overweeg vervanging of retrofit.
- Zorg dat je personeel gecertificeerd is om te werken met F-gassen / ODS: juiste opleiding, juiste certificaten (BRL100 / BRL200 in NL) voor installatie en onderhoud.
- Minimaliseer lekkage: goede afdichtingen, regelmatig onderhoud, lekdetectiesystemen installeren.
- Kies bij nieuwe installaties voor natuurlijke koudemiddelen of alternatieven met lage GWP. Bekijk energie-efficiëntie, geluidsniveau, veiligheid etc.
- Houd wetgeving in de gaten: de nieuwe EU verordeningen (2024) vragen om compliance, recycling en terugwinning, en gaan verder dan alleen afbouwen van productie.
Conclusie
De overgang van oude ozonlaagafbrekende stoffen (ODS) en hoog-GWP F-gassen naar schonere alternatieven is niet alleen een verplichting vanuit wet- en regelgeving, maar biedt concrete voordelen: lagere klimaatimpact, toekomstbestendigheid en vaak ook lagere operationele kosten. Voor bedrijven loont het om nu te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor jouw proces of gebouw: welk koudemiddel, welke leverancier, welk onderhouds- en retrofittraject past het beste. Icefish kan je daarbij helpen: van advies tot ontwerp, van installatie tot service. Zo maak je koeling niet alleen technisch goed, maar ook duurzaam en wettelijk correct.
Veelgestelde vragen
ODS (ozonlaagafbrekende stoffen): stoffen die de ozonlaag aantasten (vaak met chloor of broom). F-gassen: synthetische gassen met fluor, niet altijd schadelijk voor ozonlaag maar vaak sterk broeikasverhogend.
Niet overal en niet meteen. De EU heeft geleidelijke afbouwmaatregelen, quota, certificeringseisen, en verboden voor bepaalde categorieën. Nieuwe regels versterken deze maatregelen.
Voorbeelden: propaan (R290), CO₂, ammoniak. Ze zijn belangrijk omdat ze lage GWP hebben en vaak geen effect op de ozonlaag. Ze zijn een van de beste opties om aan strengere milieu-eisen te voldoen.
Over de auteur
Frank Lelieveld is al 9 jaar werkzaam bij Icefish. Zijn vader, John Lelieveld, heeft het bedrijf opgericht. Frank adviseert klanten over de beste koeloplossingen en is gespecialiseerd in natuurlijke koudemiddelen zoals R290. Frank onderhoudt ook contact met klanten en zorgt voor uitstekende ondersteuning voor, tijdens en na de installatie van koelsystemen.
